RIZA PEHLEVİ KİMDİR?
Rıza Pehlevi, 15 Mart 1878'de İran'ın Mazenderan Eyaleti'ne bağlı Savadkuh şehristanının Alaşt köyünde doğdu. Babası Abbas Ali, Savadkuh'ta albay olarak görev yapmış, annesi Nushafarin Zehra ise Gürcü asıllı bir göçmendi. Ailesi asker bir geçmişe sahipti; dedesi Murat Ali Han, Herat kuşatmasında hayatını kaybetmiş, babası ise III. Afgan Harbi'nde genç yaşta binbaşı olarak savaşmıştı. Rıza Pehlevi henüz altı aylıkken babasını kaybetti.
GENÇLİĞİ VE ASKERİ KARİYERİ
Rıza Pehlevi, 16 yaşında astsubay olarak askeri kariyerine adım attı. Zamanla cesareti ve askeri becerileriyle hızla yükseldi. 1898 yılında Kazzag birliğine katılarak birçok iç savaşta savaştı. Kazak birliğinde görev yaparken topçuluk eğitimi aldı ve 1921 yılına kadar bu birlikte hizmet etti. Bu süreçte, İran ordusunun yabancı komutanlar tarafından yönetilmesinden rahatsızlık duydu ve ordunun başına geçmek için kararlı adımlar attı.
SİYASİ KARİYERİNİN YÜKSELİŞİ VE DARBE
Rıza Pehlevi, 1921 yılında Seyyid Ziyaeddin Tabatabai ile birlikte darbe yaparak İran'daki siyasi sahnede etkili bir figür haline geldi. Bu darbenin ardından ordu komutanı ve savunma bakanı olarak görev yaptı. 1925 yılında İran Meclisi tarafından krallık unvanı verilerek Pehlevi Hanedanı'nı kurdu ve İran’ın yeni şahı oldu.
SÜRGÜNÜ VE ÖLÜMÜ
2. Dünya Savaşı sırasında, İngilizler Rıza Pehlevi'nin Almanya yanlısı politikalarından endişe duyarak onu sürgüne gönderdi. İlk olarak Mauritius'a, daha sonra Güney Afrika'ya götürülen Rıza Pehlevi, 26 Temmuz 1944'te Johannesburg'da hayatını kaybetti. Ölümünden sonra İran’a geri getirilen naaşı Ray kentindeki mozolesine gömüldü. İran Meclisi ölümünden sonra ona "Büyük" unvanını verdi, ancak 1979 İran Devrimi'nden sonra mozolesi yıkıldı.
Rıza Pehlevi, modern İran'ın kurucusu olarak ülkenin tarihinde önemli bir figürdür. Reformları ve liderliği, İran'ın modernleşme sürecinde kalıcı izler bırakmıştır.
YAPTIĞI REFORMLAR
Rıza Şah saltanatına başladığından itibaren İran için büyük önem taşıyan ve modern İran'ın temelini oluşturan reformlar yaptı.
• Mirza Kuçik Han ve diğerlerinin çıkardığı kargaşayı susturdu ve İran Azerbaycanı ve Gilan-Mazenderan'da merkezi hükûmetin gücünü oturttu. Kürt isyanlarını bastırdı.
• Özellikle Kaşan ve Luristan'da hüküm süren eşkıyaları yok etti.
• Ordunun birleştirilmesi ve modernizasyonu. Askerlik kanununun geçirilmesi.
• Huzistan'da ortaya çıkan hükûmetin bastırılması, bölgenin İran'a tekrar bağlanması.
• Güney-Kuzey demiryolunun yapılması.
• Şeriat hakimi yerine yargı sisteminin oluşturulması. Kapitülasyon yasalarının iptali.
• İran Milli Bankası'nın kurulması ve İngiliz bankalarının İran ekonomisindeki yerlerinin küçültülmesi.
• Deniz ve Hava kuvvetlerinin kurulması.
• Yabancı bankalarca yapılan İran paralarının yapımının İran'a alınması.
• İran Milli Krallık Mücevherleri Müzesi'nin kurulması.
• Gümrük yasalarının çıkartılması ve gelirlerinin devlet hesabına girilmesi.
• William Knox D’Arcy ile olan petrol anlaşmasının iptali. Anlaşmanın İran-İngiliz petrol şirketi ile yapılması.
• Ziraat Bankası'nın tesisi.
• Şapka ve Kıyafet Yasası'nın çıkartılması.
• Tütün ve şeker fabrikalarının ülkenin dört bir yanında kurulması.
• Yolların yapımı, birçok tünel ve önemli köprülerin yapımı.
• Eğitim sisteminin modernizasyonu.
• Tahran Üniversitesi'nin kurulması.
